گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی به چه معناست؟

گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی چه نقشی دارند و چرا این دو عنوان در تجارت بین المللی تا این حد اهمیت دارند؟ در فرآیندهای پیچیده واردات و صادرات، شناخت دقیق مفهوم گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی می تواند از بروز خطاهای حقوقی، مالی و عملیاتی جلوگیری کند. اگر شما در حوزه واردات از چین فعالیت می کنید یا با شرکت حمل و نقل دریایی، شرکت کارگو یا خدمات بار هوایی همکاری دارید، این پرسش برایتان کاملاً آشناست: "چه تفاوتی بین فرستنده ( Shipper یا Consignor) و گیرنده (Consignee) وجود دارد؟" در ادامه مقاله، این مفاهیم بررسی می کنیم.

فرستنده و گیرنده کالا در حمل‌ونقل دریایی چه کسانی هستند؟

در میان رایج‌ترین اصطلاحات مورد استفاده در حمل‌ونقل، دو واژه فرستنده (Shipper یا Consignor) و گیرنده (Consignee) جایگاه ویژه‌ای دارند. اگرچه این دو اصطلاح گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی به‌طور عمومی به معنای «کسی که کالا را ارسال می‌کند» و «کسی که کالا را دریافت می‌نماید» تلقی می‌شوند، اما کاربرد آن‌ها در حوزه حمل‌ونقل، به‌ویژه حمل‌ونقل دریایی، دارای پیچیدگی‌های خاصی است. اصطلاحات، علاوه بر کاربرد میان گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی، در حمل کالا از طریق جاده، دریا یا هوا نیز به‌طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرند. در این میان، فرستنده شخص یا شرکتی است که کالا را به مقصد مشتری خود ارسال می‌کند، در حالی که گیرنده همان مشتری‌ای است که کالا را دریافت خواهد کرد. نکته حائز اهمیت آن است که نباید فرستنده را با شرکت حمل‌ونقلی که مسئول تحویل کالا به گیرنده است اشتباه گرفت. در حوزه تجارت دریایی، استفاده دقیق از واژگان در اسناد حمل‌ونقل، امری ضروری است. هرگونه ابهام یا اشتباه در تنظیم این اسناد می‌تواند زمینه‌ساز بروز تقلب‌های دریایی و اختلافات حقوقی گردد؛ مواردی که ممکن است فرآیند تجارت را طولانی، پرهزینه و پرخطر سازند. یکی از اسنادی که این دو اصطلاح در آن به‌وضوح به‌چشم می‌خورند، «بارنامه دریایی» (Bill of Lading) است. بارنامه دریایی یک سند قانونی و قابل انتقال است که نقش قرارداد حمل بین فرستنده (Shipper یا Consignor) و شرکت حمل‌ونقل را ایفا می‌کند و اطلاعاتی از جمله فرستنده، گیرنده، شرکت حمل، و شخص مطلع‌شونده (Notify Party) را در بر دارد. این سند می‌تواند قابل انتقال باشد (در صورت صدور به حواله‌کرد گیرنده و بدون قید نقص) یا غیرقابل انتقال مانند Seaway Bill که صرفاً به گیرنده مندرج در سند تحویل داده می‌شود. Notify Party معمولاً شخص یا شرکتی است که باید از ورود محموله به بندر مقصد مطلع شود. 

نقش گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی 

در مفهوم کلی، تجارت به‌معنای توافقی است که در آن فروشنده کالا را در ازای دریافت مبلغی به خریدار منتقل می‌کند. این معامله شامل دو قرارداد اصلی است:

• قرارداد فروش (Contract of Sale):
   در این قرارداد، فرد فروشنده، کالا را با شرایط مشخصی به خریدار واگذار می‌کند. جزئیاتی نظیر مبلغ قابل پرداخت، شرایط پرداخت و سایر مفاد مالی در این بخش درج می‌شود.
• قرارداد حمل‌ونقل (Contract of Carriage):
   در این بخش دو اصطلاح گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی داریم که ، فروشنده به‌عنوان «فرستنده» (Shipper یا Consignor) و خریدار به‌عنوان «گیرنده» (Consignee) شناخته می‌شود. اگرچه گیرنده معمولاً همان خریدار است، اما در برخی موارد ممکن است متفاوت باشد؛ برای مثال، زمانی‌که مالکیت کالا در مسیر انتقال، به شخص ثالثی منتقل شود.
  

فرستنده (Consignor) در حمل و نقل دریایی کیست؟

در حمل‌ونقل بین‌المللی، فرستنده(Shipper یا Consignor) فرد یا شرکتی است که کالا را برای ارسال آماده می‌سازد و به شرکت حمل‌ونقل تحویل می‌دهد. او ممکن است تولیدکننده یا فروشنده باشد و مسئول تهیه اسناد مانند فاکتور و بارنامه است. در حمل دریایی یا حمل و نقل بین المللی هوایی، فرستنده باید کالا را مطابق مقررات بسته‌بندی کرده و به شرکت حمل‌ مرتبط تحویل دهد. فرستنده نقش کلیدی در زنجیره لجستیکی دارد و با شرکت‌های حمل‌ونقل دریایی، هوایی، زمینی و ریلی در ارتباط است.

وظایف فرستنده در حمل و نقل بین‌المللی دریایی

نقش فرستنده تنها به تحویل کالا ختم نمی‌شود؛ بلکه وظایف متعددی بر عهده اوست که در فرآیند حمل و نقل بین‌المللی هوایی و دریایی بسیار مهم هستند. اولین وظیفه، تهیه و صدور اسناد حمل مانند بارنامه دریایی (Bill of Lading)، فاکتور تجاری و لیست بسته‌بندی است. در ادامه به بررسی وظایف فرستنده می‎پردازیم:

وظایف فرستنده (Shipper یا Consignor)

برای آنکه کالا به‌موقع و بدون مشکل به دست گیرنده برسد، فرستنده ملزم به انجام وظایف زیر است:

• جدا‌سازی کالا بر اساس سفارش مشتری:
   کالاهای مشخص‌شده باید از محل انبار یا کارخانه برداشت شده و جهت بسته‌بندی و برچسب‌گذاری، مجزا شوند.
• بسته‌بندی و برچسب‌گذاری صحیح:
  اقلام باید در کارتن یا محفظه مناسب بسته‌بندی شده و برچسب‌هایی شامل اطلاعات کالا، کدهای طبقه‌بندی گمرکی (HS Code)، نشانه‌های ایمنی یا هشداردهنده (در صورت وجود خطر) روی آن‌ها نصب شود. در مواردی ممکن است این مرحله به شرکت ثالث سپرده شود.
  
• تهیه اسناد مورد نیاز:
   برخی گواهی‌ها از جمله گواهی مبدأ (Certificate of Origin) یا گواهی بهداشت برای مواد غذایی، بنا به شرایط مقصد ضروری هستند. این اسناد معمولاً از سوی اتاق بازرگانی یا مراجع ذی‌صلاح کشور مبدأ صادر می‌گردند.
• هماهنگی برای حمل کالا به بندر:
   فرستنده باید مراحل حمل درون‌مرزی کالا از محل خود تا بندر بارگیری را برنامه‌ریزی کند؛ از جمله تهیه وسیله نقلیه، تجهیزات بارگیری و نیروی انسانی. در صورت نبود تجهیزات داخلی، این مسئولیت می‌تواند به پیمانکار خارجی واگذار شود.
  • اگر بارگیری، حمل و تخلیه توسط خود فرستنده انجام شود، اصطلاحاً «حمل بازرگانی» (Merchant Haulage) گفته می‌شود.
  • اگر حمل توسط نماینده شرکت کشتیرانی صورت گیرد، به آن «حمل تحت مسئولیت شرکت کشتیرانی» (Carrier Haulage) گفته می‌شود.
• بیمه محموله (در صورت الزام طبق شروط تجاری):
   در شرایطی مانند Incoterm نوع CIF (هزینه، بیمه و کرایه حمل)، فرستنده موظف است بیمه‌نامه‌ای برای پوشش ریسک‌های مسیر تهیه کند. اما در شرایطی مانند CFR (هزینه و کرایه)، مسئولیت تهیه بیمه بر عهده گیرنده خواهد بود.
• پرداخت هزینه‌های حمل:
   فرستنده باید کلیه هزینه‌های حمل را بر اساس توافقات قبلی پرداخت کرده یا بر اساس سابقه همکاری، امکان تسویه بعد از ارسال نیز وجود دارد.
• تکمیل مدارک حمل و ارسال به گیرنده:
   مدارکی نظیر قبض بار (Shipping Bill)، بارنامه، فاکتور فروش، لیست بسته‌بندی و گواهی‌ها باید به گیرنده ارسال شوند تا او بتواند مراحل ترخیص کالا از گمرک را انجام دهد.

فرستنده و شرکت کارگو: چه ارتباطی دارند؟

یکی از بازیگران اصلی در تعاملات فرستنده، شرکت کارگو است. این شرکت‌ها واسطه‌هایی هستند که خدمات لجستیکی مختلفی از جمله بارگیری، انبارداری، ترخیص گمرکی و حمل کالا تا مقصد نهایی را ارائه می‌دهند. در اغلب موارد، فرستنده برای کاهش پیچیدگی فرآیند حمل، به این شرکت‌ها مراجعه می‌کند. در حمل بار هوایی، شرکت‌های کارگو به عنوان نماینده فرستنده عمل کرده و تمامی هماهنگی‌های مربوط به پرواز، صدور مدارک و پیگیری ترخیص کالا را بر عهده می‌گیرند. همچنین، در حمل دریایی، شرکت کارگو نقش مهمی در رزرو فضا در کانتینرها، برنامه‌ریزی حرکت کشتی و تعامل با شرکت حمل و نقل دریایی ایفا می‌کند. از آن‌جایی که بسیاری از فرستندگان تجربه کافی در زمینه صادرات ندارند، شرکت کارگو می‌تواند فرآیند فریت بار را تسهیل کرده و ریسک‌های احتمالی را کاهش دهد. این رابطه همواره بر پایه اعتماد، شفافیت و تخصص استوار است.

گیرنده (Consignee) در حمل دریایی چه کسی است؟

گیرنده یا Consignee در حمل و نقل دریایی فرد یا شرکتی است که کالا در مقصد به او تحویل داده می‌شود و معمولاً در بارنامه مشخص شده است. او می‌تواند واردکننده، خریدار یا نماینده آنها باشد و وظیفه دارد مدارک لازم برای ترخیص از گمرک را ارائه دهد. در برخی موارد، گیرنده با خریدار تفاوت دارد و ممکن است نماینده گمرکی معرفی شود. نقش گیرنده در حمل دریایی و هوایی بسیار مهم و قانونی است و حضور او در کشور مقصد در برخی شرایط الزامی است.

نقش گیرنده کالا (Consignee)

در قراردادهای تجاری که گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی وجود دارد، گیرنده شخصی است که موظف به دریافت کالا از شرکت حمل‌ونقل (کشتیرانی) در مقصد نهایی می‌باشد. مسئولیت‌ها و اقدامات او ممکن است بسته به شرایط مندرج در قرارداد فروش و نوع اینکوترمز (Incoterms) متفاوت باشد. در صورتی که کالا هنگام تحویل دچار خسارت، کمبود یا آسیب‌دیدگی باشد، گیرنده موظف است با اخذ گواهی از گمرک بندر مقصد، نسبت به ارائه درخواست خسارت از شرکت بیمه اقدام نماید. موفقیت در انجام هرگونه تراکنش تجاری بین‌المللی مستلزم هماهنگی و ارتباط موثر بین کلیه طرف‌های درگیر؛ از جمله فرستنده، گیرنده، شرکت حمل‌ونقل، شخص مطلع‌شونده (Notify Party)، شرکت بیمه، و بانک (در صورت پرداخت از طریق اعتبار اسنادی) است.

چه تفاوتی میان گیرنده و دریافت‌کننده واقعی (Notify Party) وجود دارد؟

در بسیاری از اسناد حمل، علاوه بر دو نام گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی  دو نام دیگری دیده می‌شود: گیرنده (Consignee) و طرف مطلع‌شونده (Notify Party). در نگاه اول این دو مشابه به نظر می‌رسند، اما نقش‌ها و مسئولیت‌های متفاوتی دارند. Consignee کسی است که حق قانونی دریافت کالا را دارد، اما Notify Party تنها طرفی است که هنگام رسیدن کالا باید از این موضوع مطلع شود. در حمل دریایی، Notify Party ممکن است کارگزار گمرکی، نماینده شرکت خریدار یا حتی شرکت فورواردری باشد که باید عملیات ترخیص را پیگیری کند. در این حالت، هرچند نام گیرنده در بارنامه نوشته شده، اما تمام اطلاع‌رسانی‌های اجرایی به Notify Party انجام می‌شود.

آیا گیرنده و شخص مطلع‌شونده (Notify Party) یکسان‌اند؟

در برخی موارد، گیرنده می‌تواند همان شخص مطلع‌شونده نیز باشد. اما در مواردی دیگر، شخص ثالثی که مسئول ترخیص و حمل‌ونقل کالا است به‌عنوان Notify Party معرفی می‌گردد. در بارنامه، در صورت وجود تفاوت، نام و آدرس این شخص ثالث نیز درج می‌شود. تعیین این مورد به‌عهده فرستنده کالا است.

نقش شرکت حمل و نقل دریایی و شرکت کارگو در هماهنگی طرفین

در اغلب موارد، گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی (Shipper یا Consignor) و Consignee تجربه کافی برای مدیریت تمام مراحل حمل را ندارند. در این مرحله شرکت‌های کارگو و شرکت حمل و نقل دریایی وارد عمل می‌شوند تا به‌عنوان واسطه‌ای حرفه‌ای، مسئولیت هماهنگی بین طرفین را بر عهده بگیرند.
شرکت حمل دریایی مسئول اصلی رزرو فضای کانتینر، صدور بارنامه و مدیریت حمل در مسیر بین‌المللی است. اما این شرکت اغلب تنها یکی از اجزای زنجیره است. شرکت کارگو معمولاً یک پلتفرم کامل لجستیکی؛ شامل انبارداری، بسته‌بندی، لیبل‌گذاری، بیمه کالا، ترخیص گمرکی و حتی حمل بار زمینی در مبدا یا مقصد ارائه می‌دهد.

نتیجه‌گیری

در تجارت بین‌المللی، به‌ویژه در مسیرهایی مانند حمل دریایی، شناخت دقیق نقش‌های گیرنده و فرستنده در حمل و نقل دریایی ضروری است. فرستنده آغازگر فرآیند حمل است و گیرنده مسئول دریافت و ترخیص کالا در مقصد است. ناهماهنگی بین این دو می‌تواند منجر به تأخیر، جریمه یا افزایش هزینه‌ها شود. برای تجار ایرانی، همکاری با شرکت کارگو معتبر و استفاده از روش‌های حمل ترکیبی مانند حمل ریلی، عملکرد لجستیکی را بهبود می‌بخشد. در نهایت، درک درست از این مفاهیم، یکی از کلیدهای موفقیت در تجارت جهانی است.

خدمات حمل و نقل دریایی شرکت دیبا هوا دریا

شرکت دیبا هوا دریا با سال‌ها تجربه در حمل‌ونقل هوایی، دریایی و زمینی، افتخار دارد که به ارائه راهکارهای سفارشی و متناسب برای هر پروژه بر اساس نیازهای خاص مشتریان می‌پردازد. ما با تحلیل دقیق شرایط عملیاتی و محیطی، تلاش می‌کنیم تا بهترین خدمات را در زمینه‌های مختلف حمل‌ونقل ارائه دهیم. در زمینه حمل دریایی از چین و حمل بار هوایی از چین نیز، تیم ما آماده است تا با توجه به شرایط و نیازهای شما، بهترین راهکارها را پیشنهاد دهد و خدماتی منطبق با استانداردهای بالا فراهم کند. شایان ذکر است که ارائه این خدمات می‌تواند با توجه به وضعیت‌های عملیاتی، شرایط بازار و سایر متغیرها متفاوت باشد. با توجه به نوسانات در نحوه ارائه خدمات در بازار، جهت اطمینان از دریافت سرویس مورد نظر از این مجموعه و اطلاع از جزئیات خدمات و شرایط به روز از شما دعوت می‌کنیم تا برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی با ما تماس بگیرید. ما آماده‌ایم تا شرایط دقیق شما را ارزیابی کرده و راهکارهای مناسبی را با هدف دستیابی به بهترین نتایج برای شما ارائه دهیم.