آشنایی با انواع بارنامه

بارنامه یک سند قانونی است که مشخص می‌سازد چه چیزی میان فرستنده و متصدی حمل‌ونقل مبادله می‌شود. این سند نوع کالا، وزن، تعداد، ابعاد محموله و مقصد آن را به‌طور دقیق بیان می‌کند و همچنین نشان می‌دهد چه کسی مالک یا مسئول کنترل کالاها است. بارنامه تنها توسط صادرکننده امضا می‌شود و بسته به نوع سند حمل، ممکن است برای گیرنده کالا، شرکت حمل‌ونقل شخص ثالث یا هر دو ارسال شود. داشتن بارنامه برای پردازش درست محموله و صدور فاکتور الزامی است. علاوه بر این، آشنایی با قوانین بارنامه اهمیت ویژه‌ای دارد، زیرا این قوانین چارچوبی حقوقی برای صدور، استعلام و استفاده از بارنامه فراهم می‌کنند و از بروز اختلافات احتمالی در فرآیند حمل‌ونقل جلوگیری خواهند کرد. در ادامه می‌توانید با انواع بارنامه، سامانه‌های صدور و روش‌های استعلام آن بیشتر آشنا شوید.

بارنامه چیست؟

بارنامه سندی قانونی است که شرکت حمل‌ونقل برای فرستنده صادر می‌کند. در این برگه، نوع، مقدار و مقصد کالای مورد حمل مشخص می‌شود. همچنین این سند حمل‌ونقل زمانی که حامل کالا را در یک مقصد از پیش تعیین‌شده تحویل می‌دهد، به‌عنوان یک رسید عمل می‌کند. این برگه باید بدون توجه به نوع حمل‌ونقل، همراه با محموله ارسال شود و نماینده مجاز حامل، فرستنده و گیرنده آن را امضا کنند.

انواع بارنامه

در فرآیند جابه‌جایی محموله از مبدأ تا مقصد، انواع مختلفی از اسناد حمل‌ونقل مورد استفاده قرار می‌گیرند که مهم‌ترین آن‌ها شامل بارنامه هوایی، دریایی، حمل ریلی، سراسری، ترکیبی و بارنامه کامیون است. هر یک از این اسناد نقش مشخصی در اثبات قرارداد حمل و دریافت کالا دارند. آشنایی با این اسناد و همچنین رعایت قوانین بارنامه اهمیت زیادی دارد، زیرا این قوانین چارچوبی حقوقی برای نحوه صدور، انتقال و استفاده از بارنامه‌ها فراهم می‌کنند و در صورت نادیده گرفتن آن‌ها، ممکن است محموله با تأخیر یا مشکلات حقوقی مواجه شود. در ادامه، با انواع مختلف بارنامه بر اساس شیوه حمل‌ونقل آشنا خواهید شد.

بارنامه دریایی (Ocean/Marine Bill Of Lading)

سند حمل‌ونقل دریایی برگه‌ای است که برای حمل دریایی کالا به خارج از کشور از طریق مسیرهای آبی بین‌المللی لازم است. این بارنامه هم رسید حامل به فرستنده و هم مدرکی برای جمع‌آوری یا فاکتور است. همچنین سندی قانونی و الزام‌آور بین فرستنده و حامل محموله است. انواع مختلفی از سندهای حمل ‌و نقل دریایی وجود دارد که تمام آن‌ها غیر قابل انتقال و معامله هستند. تنها شخصی که هنگام رسیدن کالا به بندر مقصد می‌تواند ادعای مالکیت بار را داشته باشد، شخصی است که نام او در صورت‌حساب ذکر شده است. این صورت‌حساب‌ها عموماً شامل طرفینی می‌شود که حساب‌های باز دارند. سند حمل‌ونقل دریایی یا اقیانوسی این امکان را به خریدار می‌دهد که با ارائه مدارک هویتی کالا را دریافت کند. از آن‌جا که هزینه‌های حمل‌ونقل دریایی و هزینه حمل کانتینر برای بازرگانان اهمیت بالایی دارد، استفاده از خدمات استعلام قیمت حمل دریایی پیش از انتخاب مسیر یا شرکت حمل می‌تواند در مدیریت هزینه‌ها و برنامه‌ریزی بهتر واردات و صادرات بسیار مؤثر باشد.

بارنامه هوایی (Air wayBill)

بارنامه هوایی یا Air Waybill (AWB) یکی از اسناد اصلی در حمل و نقل بین المللی هوایی است که توسط خطوط هوایی یا شرکت کارگو صادر می‌شود و نقش آن رسید دریافت کالا، قرارداد حمل و تعیین شرایط جابه‌جایی بار است. برخلاف بارنامه دریایی، AWB سند مالکیت کالا محسوب نمی‌شود و غیرقابل‌انتقال است، به همین دلیل بیشتر برای سرعت در جابه‌جایی و ساده‌سازی فرآیندها به‌کار می‌رود. بسیاری از بازرگانان برای واردات کالاهای سبک (فریت بار)، ارزشمند یا حساس به زمان از این روش استفاده می‌کنند. مهم‌ترین مزیت بارنامه هوایی سرعت در جابه‌جایی و کاهش ریسک آسیب به کالا است و برای شرکت‌ها و مشتریانی که سرعت و امنیت اولویت بالاتری نسبت به هزینه دارند، انتخابی کارآمد است.

بارنامه ریلی یا راه‌آهن (Railway Bill)

بارنامه ریلی که در اسناد بین‌المللی با نام Railway Consignment Note شناخته می‌شود، در حمل‌ونقل ریلی بین‌المللی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این سند همانند سایر انواع بارنامه زمینی شامل اطلاعاتی همچون نام فرستنده و گیرنده، مسیر حمل، نوع کالا و شرایط بارگیری است و نقش رسید دریافت کالا و قرارداد حمل را ایفا می‌کند. در مقایسه با بارنامه دریایی یا هوایی، بارنامه ریلی معمولاً به‌عنوان سند مالکیت کالا محسوب نمی‌شود، بلکه بیشتر جنبه قراردادی دارد و تحویل بار به گیرنده بر اساس مشخصات درج‌شده در آن انجام می‌گیرد.

بارنامه کامیون (CMR/TRUCK Waybill)

بارنامه کامیون که در سطح بین‌المللی با نام CMR Waybill شناخته می‌شود، یکی از مهم‌ترین اسناد در انواع بارنامه زمینی به شمار می‌آید. این سند در حمل‌ونقل جاده‌ای میان کشورهای عضو کنوانسیون CMR کاربرد دارد و نقش آن مشابه رسید دریافت کالا و قرارداد حمل بین فرستنده و شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی زمینی است.
اهمیت CMR در تجارت بین‌الملل، به‌ویژه برای کشورهایی که بخش عمده‌ای از کالاهای خود را از طریق جاده و کامیون جابه‌جا می‌کنند، بسیار بالاست؛ زیرا موجب هماهنگی رویه‌ها و کاهش اختلافات حقوقی در فرآیند حمل‌ونقل می‌شود. علاوه بر این، در حمل‌ونقل ترکیبی که بخشی از مسیر توسط کامیون انجام می‌شود، این سند در کنار بارنامه‌های ریلی یا دریایی صادر شده و جایگاه مشخصی در چارچوب قوانین بارنامه دارد.

بارنامه حمل مرکب فیاتا (بارنامه فدراسیون بین‌المللی اتحادیه‌های شرکت‌های فورواردر)

بارنامه حمل مرکب فیاتا که با نام FIATA Multimodal Transport Bill of Lading (FBL) یا FIATA Waybill (FWB) شناخته می‌شود، توسط فدراسیون بین‌المللی اتحادیه‌های فورواردرها طراحی شده و در حمل‌ونقل چندوجهی یا حمل ترکیبی کاربرد دارد. این سند زمانی استفاده می‌شود که کالا قرار است با چند روش مختلف حمل مانند دریایی، هوایی، ریلی و جاده‌ای جابه‌جا شود و صدور آن تنها توسط فورواردرهای عضو فیاتا امکان‌پذیر است. ویژگی مهم این بارنامه آن است که به‌جای صدور چند سند جداگانه برای هر بخش از مسیر، تنها یک سند واحد صادر می‌شود که کل مسیر را پوشش می‌دهد. به این ترتیب، صاحب کالا فقط با یک سند و یک قرارداد سروکار دارد. در این حالت، فورواردر به‌عنوان متصدی حمل مرکب شناخته می‌شود و مسئولیت جابه‌جایی کالا از مبدأ تا مقصد را بر عهده می‌گیرد. این بارنامه به دلیل استاندارد بودن، در سطح بین‌المللی پذیرفته شده و بانک‌ها نیز در فرآیندهای اعتباری آن را معتبر می‌دانند.

بارنامه سراسری (Through Bill Of Lading)

بارنامه سراسری بیشتر در حمل دریایی مورد استفاده قرار می‌گیرد اما قابلیت آن را دارد که مسیرهای زمینی یا ریلی متصل به حمل دریایی را هم پوشش دهد. به بیان ساده، این بارنامه اجازه می‌دهد کالا از مبدأ تا مقصد نهایی تنها با یک سند جابه‌جا شود، حتی اگر در طول مسیر چند وسیله حمل متفاوت استفاده شود. در این نوع بارنامه، صادرکننده معمولاً شرکت کشتیرانی یا نمایندگی آن است. بنابراین مسئولیت اصلی حمل از لحظه دریافت کالا در مبدأ تا تحویل آن به گیرنده در مقصد بر عهده خط کشتیرانی قرار دارد. به همین دلیل، بارنامه سراسری را می‌توان نوعی بارنامه دریایی دانست که دامنه آن به حمل ترکیبی نیز گسترش یافته است.

بارنامه داخلی

سند حمل‌ونقل داخلی اولین برگه رسیدی است که برای یک محموله داخلی یا بین‌المللی صادر می‌شود و برای حمل بار زمینی کالا از طریق راه‌آهن، جاده یا آبراه داخلی کاربرد دارد. تا جایی که حامل بین‌المللی یا صادرکننده، بتواند بار را در کشتی یا هواپیما قرار دهد. این قرارداد بین صاحب کالا و متصدی حمل‌ونقل منعقد می‌شود که در آن به تفصیل شرح کالا، ارزش آن، مبدأ، مقصد و شرایط حمل‌ونقل ذکر خواهد شد. این برگه، وسیله نقلیه خاصی را که قرار است کالا با آن حمل شود و نحوه پرداخت هزینه حمل‌ونقل را مشخص می‌کند. سند حمل‌ونقل به‌عنوان رسید برای صاحب کالا و همچنین به‌عنوان سند حامل برای اهداف مربوط به حمل‌ونقل استفاده می‌شود.

بارنامه قابل انتقال (Negotiable)

در این نوع بارنامه، دستور صریحی داده می‌شود که کالا به هر فردی که نسخه اصلی بارنامه را در اختیار داشته باشد تحویل شود. این نسخه نشان‌دهنده مالکیت و اختیار بر محموله است. در این حالت خریدار، گیرنده یا نماینده آن‌ها موظف است در بندر تخلیه نسخه اصلی بارنامه را ارائه دهد؛ در غیر این صورت محموله آزاد نخواهد شد.

بارنامه غیرقابل‌انتقال (Non-negotiable)

در این نوع بارنامه، نام گیرنده یا شخص مشخصی که کالا باید به او تحویل شود قید می‌شود. با این حال، این سند به‌تنهایی نمایانگر مالکیت کالا نیست. در این حالت گیرنده تعیین‌شده یا خریدار می‌تواند با اثبات هویت خود محموله را مطالبه نماید.

بارنامه مخدوش

سند حمل‌ونقل مخدوش نوعی خاص از رسید در حمل‌ونقل کالا و نشان‌دهنده کمبود یا خسارت در کالای تحویل داده شده است. هر سند حمل‌ونقل، محموله را از ابتدا تا انتها ردیابی می‌کند و وقتی بندهایی در آن لحاظ می‌شود، به این معنی است که سند حمل‌ونقل چیزی را که وعده داده شده، ارائه نکرده است.

بارنامه تمیز یا مشروط

سند حمل‌ونقل تمیز یا مشروط رسیدی است که اعلام می‌کند در حین حمل‌ونقل، هیچ آسیبی به کالا وارد نشده است. این سند را حامل محصول پس از بازرسی کامل همه بسته‌ها از نظر هرگونه آسیب، کمبود یا مشکل کیفی صادر می‌کند. سند فوق شامل قراردادی برای حمل‌ونقل بین فرستنده، متصدی حمل‌ونقل و گیرنده کالاهایی است که از طرق مختلف به مقصد ارسال می‌شوند.

انواع بارنامه دریایی

بارنامه دریایی به دلیل گستردگی کاربرد در تجارت بین‌المللی، خود به چند نوع تقسیم می‌شود که هر کدام ویژگی‌ها و کاربردهای خاصی دارند. آشنایی با این انواع به صاحبان کالا کمک می‌کند تا در فرآیند حمل بار دریایی تصمیمی آگاهانه بگیرند و از بروز مشکلات حقوقی یا تأخیر در ترخیص جلوگیری کنند. انتخاب نوع بارنامه دریایی به شرایط قرارداد، میزان اعتماد بین طرفین و همچنین الزامات بانکی بستگی دارد.

هدف از صدور سند حمل‌ونقل

سند حمل‌ونقل سه هدف اصلی دارد:

• سند مالکیت محموله‌ای است که قرار است از مبدأ به مقصد ارسال شود.
• یک رسید برای محموله‌ها ارسال شده است.
• بیانگر شرایط و ضوابط مورد توافق برای حمل‌ونقل و ترخیص نهایی کالاهای ارسال‌شده است.

اطلاعات مندرج در بارنامه

هر بارنامه، صرف‌نظر از نوع آن (باربری دریایی، هوایی، ریلی یا جاده‌ای)، مجموعه‌ای از اطلاعات کلیدی را در خود جای می‌دهد که برای اعتبار قانونی و حقوقی حمل‌ونقل ضروری است. مهم‌ترین بخش‌های اطلاعات مندرج در بارنامه شامل موارد زیر است:

• مشخصات فرستنده و گیرنده: نام، نشانی و اطلاعات تماس طرفین.
• اطلاعات مربوط به کالا: نوع کالا، تعداد، وزن خالص و ناخالص، ابعاد یا حجم بار.
• علائم و شماره‌های شناسایی: شامل کد کانتینر، شماره پالت یا نشانه‌های ویژه روی بسته‌بندی.
• مبدأ ومقصد حمل: بندر بارگیری، بندر تخلیه یا فرودگاه و ایستگاه ریلی.
• شرایط پرداخت کرایه حمل: اعم از پیش‌پرداخت (Prepaid) یا پرداخت در مقصد (Collect).
• اینکوترمز یا شرایط تحویل کالا: مانند FOB، CIF یا DDP که نقش مهمی در انتقال ریسک و هزینه‌ها دارد.
• تاریخ صدور و امضای معتبر: توسط شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی، شرکت کشتیرانی یا نمایندگی کشتیرانی.

راهنامه CMR چیست؟

راهنامه CMR سندی است که در حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای بین کشورهای عضو کنوانسیون حمل‌ونقل بین‌المللی جاده‌ای صادر می‌شود و یکی از پرکاربردترین انواع بارنامه زمینی است. این سند غیرقابل‌انتقال بوده و برخلاف بارنامه دریایی، سند مالکیت کالا محسوب نمی‌شود بلکه تنها نقش رسید دریافت بار و قرارداد حمل را ایفا می‌کند.
در این سند اطلاعاتی مانند نام و نشانی فرستنده و گیرنده، نوع کالا، تعداد بسته‌ها، وزن، مبدأ و مقصد حمل و شرایط توافقی ثبت می‌شود. مزیت اصلی CMR ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین کشورهاست؛ به‌طوری که در صورت بروز اختلاف، دادگاه‌ها و مراجع ذی‌صلاح کشورهای عضو می‌توانند بر اساس مفاد کنوانسیون به مسئله رسیدگی کنند. این ویژگی، امنیت حقوقی را برای تجار و شرکت‌های حمل‌ونقل فراهم می‌آورد.

BL چیست؟

اصطلاح BL یا Bill of Lading از پرکاربردترین مفاهیم در عرصه تجارت و حمل‌ونقل بین‌المللی است که در فارسی با عنوان «بارنامه» شناخته می‌شود. بر اساس قوانین بارنامه، این سند سه نقش اصلی ایفا می‌کند:

1. رسید دریافت کالا: BL نشان می‌دهد که شرکت حمل‌ونقل یا کشتیرانی، محموله را از فرستنده تحویل گرفته است.
2. قرارداد حمل: این سند به‌عنوان قرارداد رسمی میان صاحب کالا و شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی عمل کرده و تمامی جزئیات شامل شرایط حمل، هزینه‌ها، مسیر، مبدأ و مقصد در آن درج می‌شود.
3. سند مالکیت کالا: مهم‌ترین نقش BL این است که به‌عنوان سند مالکیت عمل می‌کند و دارنده آن می‌تواند کالا را منتقل کرده یا به شخص دیگری بفروشد.

تفاوت سی ام آر (CMR) و کارنه تیر (TIR Carnet)

یکی از پرسش‌های مهم در حمل‌ونقل زمینی بین‌المللی، تفاوت میان سی ام آر (CMR) و کارنه تیر (TIR Carnet) است. هرچند هر دو سند در حمل بار زمینی و جاده‌ای کاربرد دارند، اما نقش و جایگاه آن‌ها کاملاً متفاوت است. راهنامه CMR یک قرارداد حمل است که بر اساس کنوانسیون CMR صادر می‌شود و به‌عنوان رسید دریافت بار و توافق حقوقی میان فرستنده و شرکت حمل و نقل بین المللی زمینی عمل می‌کند. در مقابل، کارنه تیر (TIR Carnet) سندی گمرکی است که توسط سیستم بین‌المللی تحت نظارت IRU صادر می‌شود و به کامیون یا کانتینر (حمل و نقل کانتینری) اجازه می‌دهد مرزهای بین‌المللی را بدون نیاز به بازرسی کامل در هر مرز عبور دهد. این سازوکار به‌طور چشمگیری روند ترانزیت کالا را سریع‌تر و ساده‌تر می‌کند و ریسک هزینه‌های اضافی ناشی از تأخیرهای مرزی را کاهش می‌دهد.

نمونه سند حمل‌ونقل

برای مثال، فرض کنید رستوران x پنج بار در هفته محموله‌های گوشت و ماهی تازه دریافت می‌کند. مدیر رستوران نوع و مقدار گوشت و ماهی را که رستوران باید سفارش دهد، تعیین می‌کند. سپس سفارش خرید را پر می‌کند و در یک لیست مشخص، به فروشنده می‌فرستند. فروشنده گوشت و ماهی مورد نیاز رستوران را تهیه و سند حمل‌ونقل ایجاد شده از سوی شرکت حمل‌ونقل را امضا می‌کند. سپس حامل غذا را به رستوران تحویل می‌دهد و مدیر رستوران اطلاعات بارنامه را با آنچه درخواست داده است، مقایسه می‌کند.

در صورت تطابق اطلاعات، سند حمل‌ونقل امضا و هزینه کالا به فروشنده مواد غذایی پرداخت می‌شود. در این مثال، مالک رستوران بدون بررسی سفارش خرید و سند حمل‌ونقل، چکی برای فروشنده صادر نمی‌کند. در این مرحله، شرکت حمل‌ونقل تضمین می‌کند که رستوران x فقط در ازای آنچه سفارش داده و دریافت کرده است، پول می‌دهد. اگر زمانی که صاحب رستوران بار را با رسید آن مقایسه می‌کند، این دو با هم تطابق نداشته باشند، مدیر از فروشنده سؤال می‌کند. مسئول حمل‌ونقل نیز در هنگام تحویل بار، باید آن را بررسی کند تا متهم به سرقت و موارد این‌چنینی نشود. 

روش‌های استعلام بارنامه

به‌طورکلی، هر کسی که بخواهد باری را از یک نقطه به نقطه دیگری بفرستد، نیاز به سند حمل‌ونقل دارد. در این برگه، اطلاعات کامل مربوط به فرستنده، گیرنده، مبدأ، مقصد، محموله، مقدار هر نوع بار و وسیله نقلیه مشخص می‌شود. یکی از مواردی که در این مورد اهمیت زیادی دارد، استعلام بارنامه است.
یکی از آسان‌ترین روش‌ها برای دریافت سند حمل‌ونقل به‌صورت اینترنتی و غیرحضوری، اقدام از طریق وب‌سایت راهداری است. این سایت به آدرس smartcard.rmto.ir دارای گزینه‌های متعددی چون استعلام تعداد برگه سند بار، استعلام کارت هوشمند راننده، استعلام کارت هوشمند ناوگان مسافری و استعلام کارت سلامت راننده است. بدین منظور، می‌توانید از اطلاعات مختلفی چون کد ملی، شماره پرونده و شماره پلاک خودرو استفاده کنید.

آشنایی با سامانه مدیریت کنترل بارنامه

سامانه بارنامه مدیریت کنترل، سامانه هوشمندی است که سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای ایران در دسترس افراد و شرکت حمل و نقل بین المللی قرار داده است. شما از طریق این سامانه به آدرس csbl.rmto.ir، می‌توانید عوارض جابه‌جایی کالا و هزینه دریافت کد رهگیری را پرداخت کنید. این سامانه صدور بارنامه کامیون را به‌صورت الکترونیکی فراهم می‌کند.
الکترونیکی بودن این سامانه سبب ایمن‌سازی بار و فعال‌سازی بیمه برای آن می‌شود که این موضوع، کیفیت حمل بار را افزایش و تلفات جاده‌ای را کاهش می‌دهد. همچنین، امکان رصد بار برای صاحب کالا را فراهم می‌کند تا در کل مسیر، از سلامت محموله خود مطمئن شود. 

سخن پایانی

بارنامه در واقع قراردادی است که توسط شرکت حمل‌ونقل برای فرستنده صادر می‌شود. در این سند، جزئیاتی مانند مقدار کالا، نوع آن، مبدأ و مقصد درج می‌شود و همین امر باعث می‌شود که بارنامه علاوه بر قرارداد، نقش رسید محموله را نیز ایفا کند. استفاده صحیح از این سند حمل‌ونقل، امکان بیمه کردن کالا در طول مسیر و همچنین جلوگیری از بروز سرقت یا سوءاستفاده را فراهم می‌سازد.
شناخت انواع مختلف بارنامه و آشنایی با قوانین بارنامه اهمیت زیادی دارد، زیرا انتخاب نادرست می‌تواند منجر به تأخیر در حمل‌ونقل یا ایجاد مشکلات غیرمنتظره در فرآیند ارسال شود. بنابراین، دقت در نوع بارنامه و رعایت قوانین مرتبط با آن از الزامات اساسی هر فعالیت تجاری و لجستیکی به شمار می‌رود.

خدمات حمل‌ونقل زمینی شرکت دیبا هوا دریا

شرکت دیبا هوا دریا با سال‌ها تجربه در خدمات بار هوایی، دریایی و زمینی، افتخار دارد که به ارائه راهکارهای سفارشی و متناسب برای هر پروژه بر اساس نیازهای خاص مشتریان می‌پردازد. ما با تحلیل دقیق شرایط عملیاتی و محیطی، تلاش می‌کنیم تا بهترین خدمات را در زمینه‌های مختلف حمل‌ونقل ارائه دهیم. در زمینه حمل بار هوایی از چین و حمل دریایی از چین نیز، تیم ما آماده است تا با توجه به شرایط و نیازهای شما، بهترین راهکارها را پیشنهاد دهد و خدماتی منطبق با استانداردهای بالا فراهم کند. شایان ذکر است که ارائه این خدمات می‌تواند با توجه به وضعیت‌های عملیاتی، شرایط بازار و سایر متغیرها متفاوت باشد. با توجه به نوسانات در نحوه ارائه خدمات در بازار، جهت اطمینان از دریافت سرویس مورد نظر از این مجموعه و اطلاع از جزئیات خدمات و شرایط به روز از شما دعوت می‌کنیم تا برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی با ما تماس بگیرید. ما آماده‌ایم تا شرایط دقیق شما را ارزیابی کرده و راهکارهای مناسبی را با هدف دستیابی به بهترین نتایج برای شما ارائه دهیم.