نحوه محاسبه هزینه دموراژ و روش های کاهش آن

محاسبه هزینه دموراژ یکی از چالش برانگیزترین مراحل در فرآیند حمل و نقل بین المللی است که اگر نادیده گرفته شود، می تواند هزینه های قابل توجهی به صاحبان کالا تحمیل کند. بسیاری از واردکنندگان و صادرکنندگان، به خصوص در حمل دریایی یا حتی حمل بار هوایی، با این سوال مواجه اند که چگونه باید این هزینه ها را کنترل یا حتی از آن پیشگیری کنند. در واقع، در شرایطی که هر تأخیر می تواند منجر به پرداخت هزینه دموراژ شود، دانستن سازوکار دقیق محاسبه هزینه دموراژ برای هر کسب وکاری که با شرکت حمل و نقل بین المللی هوایی یا دریایی کار می کند، حیاتی است. اما این هزینه دقیقاً به چه معناست؟ آیا محاسبه هزینه دموراژ فقط در باربری دریایی اعمال می شود یا در فریت بار و حمل بار زمینی هم ممکن است ظاهر شود؟ و مهم تر از آن، آیا راهی برای کاهش محاسبه هزینه دموراژ یا اجتناب از آن وجود دارد؟ در این مقاله، همه این موارد را به طور کامل بررسی می کنیم تا بتوانید با تسلط کامل، جلوی ضررهای ناشی از دموراژ را بگیرید.

هزینه دموراژ به چه معناست؟

دموراژ (Demurrage) یکی از مهم‌ترین هزینه‌های جانبی در فرآیند حمل‌ و نقل بین‌ المللی است که مستقیماً به مدیریت زمان تخلیه و ترخیص کالا در بنادر مربوط می‌شود. این اصطلاح اغلب در باربری دریایی استفاده می‌شود.

چگونه هزینه دموراژ را محاسبه کنیم؟

زمانی که کانتینر حاوی محموله شما (چه در واردات و چه در صادرات) به بندر مقصد می‌رسد، شرکت کشتیرانی یا اپراتور بندر، یک بازه زمانی رایگان برای تخلیه یا ترخیص کالا در نظر می‌گیرد. این بازه رایگان که به آن Free Time گفته می‌شود، معمولاً بین ۲ تا ۷ روز کاری متغیر است و بسته به شرایط قرارداد، نوع کالا و سیاست‌های شرکت حمل‌ و نقل، محاسبه هزینه دموراژ می‌تواند متفاوت باشد.
در این مدت، گیرنده یا نماینده‌اش باید اقدامات لازم برای ترخیص کالا از گمرک و تخلیه کانتینر از محوطه بندری را انجام دهد. اما اگر به هر دلیلی (مانند تأخیر در ارائه اسناد، تعطیلات بندری، مشکلات گمرکی یا نبود تجهیزات تخلیه) این فرآیند به تأخیر بیفتد و کانتینر بیش از مدت مجاز در محوطه بندر باقی بماند، هزینه‌ای بابت اشغال فضای بندر به آن تعلق می‌گیرد که به آن "دموراژ" گفته می‌شود.

چرا دموراژ اهمیت دارد؟

• دموراژ به عنوان نوعی جریمه تأخیر در استفاده از زیرساخت‌های بندری عمل می‌کند.
• شرکت‌های کشتیرانی و اپراتورهای بندری این هزینه را برای تنظیم جریان ورود و خروج کانتینرها در اسکله‌ها وضع کرده‌اند.
• مهم نیست دلیل توقف کانتینر چه بوده است؛ در سیستم دموراژ، فقط تعداد روزهای اضافه توقف معیار محاسبه است.

بنابراین اگر ترخیص کالا به موقع انجام نشود، حتی اگر تقصیر گیرنده نباشد، باز هم دموراژ اعمال می‌شود. این موضوع باعث می‌شود بسیاری از صاحبان بار و واردکنندگان در پیش‌بینی هزینه‌های واقعی خود با مشکل مواجه شوند.

چه عواملی موجب اعمال هزینه دموراژ می‌شود؟

هزینه دموراژ زمانی اعمال می‌شود که کانتینر یا محموله، بیشتر از مدت زمان رایگان در محوطه بندری باقی بماند. این تأخیر ممکن است به دلایل مختلفی رخ دهد که برخی از آن‌ها تحت کنترل صاحب بار یا شرکت حمل‌ و نقل هستند، در حالی‌که برخی دیگر کاملاً خارج از کنترل بوده و به شرایط محیطی یا ساختاری وابسته‌ هستند. شناخت این عوامل، نقش مهمی در محاسبه هزینه دموراژ و پیشگیری از آن دارد.

عوامل قابل پیشگیری

در محاسبه هزینه دموراژ این دسته از عوامل معمولاً ناشی از ضعف در مدیریت زنجیره تأمین یا نقص در فرآیندهای داخلی هستند و با برنامه‌ ریزی بهتر قابل اجتناب‌ هستند:

1. نقص در مدارک

ارائه ناقص یا اشتباه اسنادی مانند فاکتور تجاری، لیست بسته‌بندی، بارنامه یا گواهی مبدأ، موجب تأخیر در ترخیص کالا از گمرک می‌شود. حتی یک اشتباه کوچک در اطلاعات، می‌تواند فرآیند ترخیص را چند روز به عقب بیندازد و موجب اعمال دموراژ شود.

2. نبود شفافیت و هماهنگی در زنجیره تأمین

در باربری دریایی یا خدمات بار هوایی، درگیر بودن چند واسطه و عدم هماهنگی بین آن‌ها می‌تواند منجر به تأخیر در اطلاع‌ رسانی ورود بار شود. برای مثال، عدم ارتباط صحیح بین فورواردر، راننده و نماینده گمرکی ممکن است باعث توقف غیرضروری کانتینر در بندر شود.

3. ضعف در ارتباطات و اطلاع‌رسانی

بی‌اطلاعی گیرنده کالا از زمان دقیق ورود کانتینر یا تأخیر در هماهنگی با شرکت کارگو، راننده حمل زمینی یا مسئول ترخیص، ممکن است منجر به تأخیر در برنامه‌ ریزی ترخیص شود. این اتفاق در فریت بار یا حمل بار ترکیبی نیز شایع است.

4. پرداخت‌های ناقص یا با تأخیر

عدم پرداخت به‌ موقع هزینه‌های بندری، گمرکی یا تسویه با شرکت حمل و نقل بین‌ المللی، می‌تواند صدور مجوز ترخیص را به تعویق انداخته و موجب توقف کالا در ترمینال شود.

عوامل خارج از کنترل

این عوامل معمولاً به شرایط محیطی یا سیاسی-اقتصادی وابسته‌ هستند و حتی در صورت برنامه‌ریزی دقیق نیز ممکن است رخ دهند:

1. شرایط جوی نامساعد یا بلایای طبیعی

وقوع طوفان، بارندگی شدید، زلزله، سیل یا حتی یخبندان می‌تواند فعالیت بنادر، اسکله‌ها یا جاده‌های منتهی به آن را مختل کرده و باعث تأخیر در ترخیص شود. در حمل ریلی نیز بسته شدن خطوط به‌دلیل شرایط جوی غیرمنتظره امری رایج است.

2. رویدادهای جهانی و بحران‌های سیاسی

انسداد گذرگاه‌های حیاتی مانند کانال سوئز، تحریم‌ها، درگیری‌های منطقه‌ای، یا حتی شیوع بیماری‌های گسترده می‌تواند زنجیره تأمین جهانی را مختل کند و موجب افزایش محاسبه هزینه دموراژ شود.

3. کمبود منابع یا تجهیزات در بندر

در برخی فصول سال یا هنگام افزایش حجم واردات، بنادر با کمبود نیروی انسانی، تجهیزات تخلیه یا وسایل حمل مواجه می‌شوند. این موضوع به‌ ویژه در حمل دریایی به مقصد بنادر پرتردد ایران مانند بندرعباس یا امام خمینی، بیشتر به چشم می‌خورد.

4. بازرسی‌های غیرمنتظره گمرکی

در مواردی، گمرک بدون اطلاع قبلی اقدام به بازرسی‌های تصادفی یا فنی می‌کند. این بازرسی‌ها ممکن است زمان‌بر باشند و فرآیند ترخیص را چند روز به تأخیر بیندازند، که در نتیجه آن محاسبه هزینه دموراژ به‌صورت تصاعدی محاسبه خواهد شد.

چه کسی مسئول پرداخت هزینه دموراژ است؟

پاسخ به این سؤال که "چه کسی باید هزینه دموراژ را پرداخت کند؟" بستگی مستقیم به شرایط حمل‌ و نقل توافق‌ شده بین فروشنده و خریدار دارد. این شرایط معمولاً در قالب اینکوترمز (Incoterms) در قرارداد فروش مشخص می‌شوند. اما در عمل، پیچیدگی‌های بیشتری وجود دارد که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

مسئولیت طبق نوع اینکوترمز

در شرایطی مانند FOB (Free On Board) یا CFR (Cost and Freight)، کالا پس از تحویل به کشتی در مبدا، تحت مسئولیت خریدار قرار می‌گیرد. بنابراین، اگر تأخیری در ترخیص یا تحویل کانتینر در بندر مقصد ایجاد شود، گیرنده (خریدار) مسئول پرداخت هزینه دموراژ خواهد بود.
اما در شرایطی مانند DDP (Delivered Duty Paid) یا DAP (Delivered at Place) که فروشنده مسئول رساندن کالا تا مقصد نهایی است، این مسئولیت با فرستنده (فروشنده) خواهد بود. در این حالت، او موظف است کالا را به موقع و بدون ایجاد هزینه‌های جانبی تحویل دهد.
اگرچه از نظر قانونی، محاسبه هزینه دموراژ تابع شرایط قرارداد است، اما در عمل و در اغلب قراردادهای حمل و نقل بین‌ المللی، هزینه دموراژ معمولاً به عهده خریدار (گیرنده) گذاشته می‌شود. چرا که او باید فرآیند ترخیص را در کشور مقصد انجام دهد و اگر در این مسیر تأخیری ایجاد شود، اپراتور بندر یا شرکت کشتیرانی، هزینه را از کسی مطالبه می‌کند که مسئول ترخیص و تحویل است.

چگونه از هزینه‌های دموراژ جلوگیری کنیم؟

جلوگیری از محاسبه هزینه دموراژ، نه‌تنها باعث کاهش هزینه‌های نهایی حمل‌ و نقل می‌شود، بلکه زمان تحویل کالا را نیز بهینه می‌کند. برای موفقیت در این زمینه، باید با دیدی پیشگیرانه، همه مراحل زنجیره تأمین را به‌درستی برنامه‌ریزی کنید. در ادامه، مهم‌ترین راهکارهای حرفه‌ای برای جلوگیری از محاسبه هزینه دموراژ را بررسی می‌کنیم:

1. با قوانین بندری و گمرکی آشنا باشید

آگاهی از مقررات بندری، ساعات کاری، میزان روزهای رایگان و محدودیت‌های ترخیص کالا در بندر مقصد، اولین گام برای پیشگیری از دموراژ است. هر بندر سیاست‌های خاص خود را دارد و شناخت این جزئیات باعث می‌شود بتوانید برنامه‌ ریزی بهتری برای ورود و تخلیه کالا داشته باشید.

2. مدارک حمل را از قبل آماده کنید

یکی از شایع‌ترین دلایل تأخیر و محاسبه هزینه دموراژ، نقص یا دیر آماده‌شدن مدارک حمل است. حتماً اسناد کلیدی مثل بارنامه، فاکتور، لیست بسته‌ بندی، گواهی مبدأ و سایر مدارک گمرکی را پیش از رسیدن محموله آماده و بررسی کنید.

3. از ابزارهای دیجیتال و سامانه‌های ETA استفاده کنید

با بهره‌گیری از سیستم‌های ردیابی و پیش‌ بینی زمان رسیدن (ETA)، می‌توانید روند حمل کالا را در لحظه دنبال کرده و زمان دقیق ورود آن به بندر را برآورد کنید. این ابزارها به شما کمک می‌کنند تا زمان ترخیص، هماهنگی با گمرک، و حمل زمینی را بهتر برنامه‌ ریزی کنید و از تأخیر و محاسبه هزینه دموراژ جلوگیری شود.

4. ارتباط مؤثر در تمام زنجیره تأمین برقرار کنید

یکی از مهم‌ترین نکات در جلوگیری از محاسبه هزینه دموراژ، داشتن ارتباط سریع و مؤثر با فورواردر، راننده، شرکت کارگو، نماینده گمرک یا حتی مشتری نهایی همه طرف‌های دخیل است در شرایط اضطراری، باید امکان هماهنگی فوری برای تخلیه یا تحویل بار وجود داشته باشد.

5. مسیر حمل و بندر مقصد را هوشمندانه انتخاب کنید

برخی بنادر بین‌المللی، مانند بندرهای بزرگ در چین یا خاورمیانه، در فصول خاصی با تراکم بالا مواجه می‌شوند. انتخاب مسیر حمل جایگزین یا بنادر کم‌ ترافیک‌تر می‌تواند ریسک تأخیر و هزینه‌های ناشی از توقف کانتینر، به‌ ویژه در حمل دریایی از چین یا مسیرهای پرتردد را کاهش دهد.

6. از انبارهای خارج از بندر استفاده کنید

اگر نمی‌توانید کالا را بلافاصله ترخیص کنید، یک گزینه هوشمندانه استفاده از انبارهای نزدیک بندر یا مراکز نگهداری خارج از محوطه بندری است. در این حالت، می‌توانید کانتینر را سریع‌تر تخلیه کرده و به شرکت حمل بازگردانید، بدون اینکه محاسبه هزینه دموراژ به شما تحمیل شود.

7. با فورواردرها و شرکت‌های حرفه‌ای همکاری کنید

فورواردرهای حرفه‌ای و باتجربه توانایی دارند با شرکت‌های حمل‌ونقل یا خطوط کشتیرانی مذاکره کرده و شرایط بهتری برای شما فراهم کنند. از جمله: دریافت فری تایم بیشتر، نرخ پایین‌تر محاسبه هزینه دموراژ یا پیگیری فوری در صورت بروز اختلال.

آیا فریت بار هم شامل دموراژ می‌شود؟

فریت بار معمولاً به ارسال بارهای شخصی، مسافری یا تجاری کوچک گفته می‌شود که به‌صورت هوایی یا دریایی (خرده‌بار/LCL)، برای افراد به کشورهای دیگر فرستاده می‌شود. چون در این روش، حجم بار کم و شرایط حمل متفاوت است، خیلی‌ها تصور می‌کنند که هزینه دموراژ شامل آن نمی‌شود. اما واقعیت این است که در شرایط خاص، فریت بار هم می‌تواند مشمول هزینه‌هایی مشابه دموراژ شود.

در چه شرایطی ممکن است دموراژ به فریت بار تعلق بگیرد؟

با اینکه در فریت بار، مالک کانتینر نیستید و بار شما معمولاً همراه بارهای دیگر حمل می‌شود، اما برخی هزینه‌های ثانویه وجود دارند که در عمل کارکردی محاسبه هزینه دموراژ دارند:

1. ارسال دریایی به‌صورت خرده‌بار (LCL)

در این روش، بار شما با بار دیگران در یک کانتینر مشترک قرار می‌گیرد. پس از رسیدن کانتینر به بندر، بار تخلیه و به انبار گمرکی منتقل می‌شود. اگر شما نتوانید بار خود را در زمان تعیین‌شده ترخیص کنید، ممکن است هزینه‌های انبارداری یا توقف بار برای هر روز اضافه دریافت شود. این هزینه‌ها عملاً جایگزین محاسبه هزینه دموراژ در حمل تجاری محسوب می‌شوند.

2. ارسال هوایی و تأخیر در ترخیص

در حمل بار هوایی از چین یا دیگر کشورها، معمولاً فرودگاه‌ها مهلت محدودی برای نگهداری رایگان بار در انبار دارند (مثلاً ۳ یا ۵ روز). اگر بار شما دیرتر از این مهلت ترخیص شود، باید بابت هزینه توقف روزانه در انبار فرودگاه هزینه پرداخت کنید. این هزینه عملکردی شبیه محاسبه هزینه دموراژ دارد.

3. اشتباهات یا تاخیر در پیگیری ترخیص

در فریت بار که بیشتر افراد کم‌تجربه یا مسافران از آن استفاده می‌کنند، گاهی اسناد ناقص، بی‌اطلاعی از روند گمرکی یا تاخیر در مراجعه به گمرک، باعث می‌شود بار در انبار باقی بماند و هزینه توقف به‌وجود بیاید.

نتیجه‌گیری

در دنیای پیچیده و پویا‌ی حمل‌ و نقل بین‌ المللی، هزینه دموراژ به‌ عنوان یکی از چالش‌ برانگیزترین هزینه‌های جانبی، می‌تواند تأثیر قابل توجهی بر هزینه نهایی واردات یا صادرات کالا بگذارد. عدم آگاهی دقیق از نحوه محاسبه هزینه دموراژ، دلایل وقوع آن و مسئولیت‌های قانونی در پرداخت این هزینه، ممکن است برای شرکت‌ها یا افراد، هزینه‌های غیرضروری و گاه سنگینی به‌همراه داشته باشد. ما در این مقاله سعی کردیم نگاهی جامع به این موضوع داشته باشیم؛ از تعریف دموراژ،دلایل بروز آن، نحوه محاسبه، عوامل مؤثر، تا راهکارهای مؤثر برای پیشگیری و کاهش این هزینه. 

خدمات حمل و نقل بین المللی شرکت دیبا هوا دریا

شرکت دیبا هوا دریا با سال‌ها تجربه در حمل‌ونقل هوایی، دریایی و حمل بار زمینی، افتخار دارد که به ارائه راهکارهای سفارشی و متناسب برای هر پروژه بر اساس نیازهای خاص مشتریان می‌پردازد. ما با تحلیل دقیق شرایط عملیاتی و محیطی، تلاش می‌کنیم تا بهترین خدمات را در زمینه‌های مختلف حمل‌ونقل ارائه دهیم. در زمینه حمل ریلی و حمل بار زمینی نیز، تیم ما آماده است تا با توجه به شرایط و نیازهای شما، بهترین راهکارها را پیشنهاد دهد و خدماتی منطبق با استانداردهای بالا فراهم کند. شایان ذکر است که ارائه این خدمات می‌تواند با توجه به وضعیت‌های عملیاتی، شرایط بازار و سایر متغیرها متفاوت باشد. با توجه به نوسانات در نحوه ارائه خدمات در بازار، جهت اطمینان از دریافت سرویس مورد نظر از این مجموعه و اطلاع از جزئیات خدمات و شرایط به روز از شما دعوت می‌کنیم تا برای کسب اطلاعات بیشتر و دریافت مشاوره تخصصی با ما تماس بگیرید. ما آماده‌ایم تا شرایط دقیق شما را ارزیابی کرده و راهکارهای مناسبی را با هدف دستیابی به بهترین نتایج برای شما ارائه دهیم.